*سوءاستفاده از انتشار اخبار در فضاي سايبر*
دليل عمده بحران انتشار اطلاعات در داخل مرزهاي يك كشور و نفوذ به خارج از طريق كانال‌هاي غيركنترل شده انسداد راه‌هاي اطلاع‌رساني حرفه‌يي همچون رسانه‌هاي ديداري و شنيداري، مطبوعات و آنلاين عنوان شده است. زماني كه با كنترل رسانه‌هاي داخلي، مسير اطلاعات سد شوند، اطلاعات به دليل ذات فرار بودنشان، از منابع ديگر چون رسانه‌هاي ماهواره‌يي، راديوهاي بيگانه و شبكه‌هاي اجتماعي موجود در بستر اينترنت به خارج از كشور نفوذ مي‌كند.
به گزارش خبرنگار رسانه خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، رسانه‌هاي دنيا كه نمي‌توان هيچ‌كدام از آنها را مستقل دانست با توجه به سياست‌هاي خود اطلاع‌رساني كرده و منتظر انتشار اخبار مربوط به ايران در داخل مرزهاي اين كشور نمي‌مانند. شايد به همين دليل است كه بسياري از اخبار بيش از مطرح شدن در ايران از رسانه‌هاي خارجي به گوش مي‌رسند.
طبق آخرين بررسي‌ها محيط وب فارسي ايران با 200 هزار سايت و 500 هزار وبلاگ فعال در مقايسه با حجم وب دنيا رقم ناچيزي است. بنابر اعلام برخي منابع، حجم وب فارسي ايران يك هزارم حجم وب دنياست.
در چنين شرايطي نه دولت بر سيستم‌هاي خبررساني خارجي تسلط كامل خواهد داشت و نه خبرنگاران داخلي براي توضيح صحيح خبر، قدرت كافي دارند زيرا ممكن است مخاطبان داخلي بعد از شنيدن توضيحات حتي واقعي آن را دروغ ناميده و از رسانه‌هاي داخلي فاصله بگيرند.
*بحران انتشار خبر از كانال‌هاي كنترل نشده
در هر جاي جهان كه مسير اطلاعات به شدت مورد كنترل قرار بگيرد، افراد آن جامعه براي آگاهي از وقايع داخلي به اطلاعات منتشر شده از سوي رسانه‌هاي خارجي روي مي‌آورند كه به طور قطع به نفع آن كشور نخواهد بود كه يك چنين شرايطي را در كشور چين شاهديم؛ زماني كه اخبار و اطلاعات از طريق منابع غيررسمي منتشر مي‌شود، اطلاعات همراه با شايعه، تحريف و بزرگنمايي خواهد بود.
محمد سلطاني‌فر- استاد ارتباطات - در بيان اين كه چطور مي‌توان شرايطي ايجاد كرد تا اطلاعات موجود در بستر اينترنت مربوط به يك كشور مورد استفاده بيگانگان نباشد و اخبار اشتباه از سوي خارجي‌ها در اختيار افكار عمومي قرار نگيرد؟ گفت: دولت‌ها بايد فضاي رسانه‌يي داخل كشور را كه قابل كنترل است در مسير عادي خود قرار دهند و با انتشار به موقع اخبار از ايجاد شايعه و گريز مخاطب به سمت رسانه‌هاي خارجي جلوگيري كنند.
*ابتلاي رسانه‌ها به خودسانسوري
اما به اعتقاد يك استاد ارتباطات اخبار خوب يا بد، بايد بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي استراتژيك مديريت شود تا رسانه‌هاي معاند از فضا بهره‌برداري نكنند در غير اين صورت اين نوع عملكرد بحران‌هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي را به وجود مي‌آورد.
اميدعلي مسعودي با بيان اين كه رسانه‌هاي ما نتوانستند اخبار را مديريت كنند، گفت: اخبار بايد ضمن سياست‌گذاري، مديريت رسانه نيز داشته باشند.
او با اعتقاد به اينكه در زمينه مديريت انتشار اخبار مناسب عمل نكرده‌ايم گفت: مهمترين دليل اين اتفاق نيز غيرحرفه‌يي بودن رسانه‌هاي ماست؛ مدير حرفه‌يي يك رسانه مي‌تواند حتي مشكل‌ترين خبر را طوري تنظيم و اطلاع‌رساني كند كه در خبر داخلي نقشي داشته باشيم.
برخي از رسانه‌هاي ما به خودسانسوري مبتلا شده‌اند زيرا فرآيند‌نگر نبوده و رويدادها را پيوسته نمي‌بينند؛ اين اظهارات مسعودي است كه معتقد است رسانه‌هاي داخلي نتيجه‌گرا شدن و فكر مي‌كنند بعد از انتشار خبر درباره آن رسانه چه گفته خواهد شد؛ اين نوع مصلحت‌انديشي مانع از اهميت دادن به منافع ملي در خبررساني مي‌شود. در اين شرايط مخاطب رسانه‌اي را كه اطلاع‌رساني دقيق دارد، نمي‌يابد و اخبار داخلي را در خارج از مرزهاي ايران جست‌وجو كند.
به گفته اين استاد ارتباطات چنانچه رسانه‌هاي خارجي، اخبار ايران را مديريت و توزيع كنند، بر ما غلبه پيدا خواهند كرد و ما در موضع انفعالي قرار مي‌گيريم و در ادامه رسانه‌هاي داخل بايد مدام در پي جوابگويي باشند. اين طبيعي است كه بيگانگان منافع خود را مي‌بينند و ما را در شرايطي قرار مي‌دهند كه تنها به دفاع پرداخته و قدرت عمل نداشته باشيم.
اما شواهد نشان مي‌دهد كه اكنون سياست‌گرايي در بيشتر رسانه‌ها وجود دارد و بعضا منافع جناحي ارجح است كه مشكلات اين حوزه از آن نتيجه مي‌شود، شايد يك خبر علاوه بر جنبه‌هاي سياسي، وجوه اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي را نيز شامل مي‌شود و بايد با توجه به تمام ابعاد يك خبر تصميم به زمان انتشار آن گرفت و يه عقيده تحليلگران تا زماني كه سيطره جنبه‌هاي سياسي بر كل سرويس‌هاي خبري حاكم است، اين اجبار وجود دارد كه بسياري از اخبار نديده گرفته شوند كه باعث نارضايتي مخاطب مي‌شود.
*رسانه‌ها و استفاده گزينشي از اخبار
در چنين شرايطي علي‌اكبر قاضي‌زاده درباره موضوع سوءاستفاده كشورهاي مختلف از اخبار داخلي منتشر شده مربوط به ايران در فضاي سايبر معتقد است: اين مخصوص ايران نيست و تمام جهان با اين موضوع درگير هستند.
به گفته او در اين فضا هيچ كنترلي وجود ندارد و همين نبود كنترل باعث سوءاستفاده‌هايي مي‌شود، هرچند بحث فيلترينگ در حدي محدود قصد كنترل در اين حوزه را دارد.
اين استاد ارتباطات با اشاره به شرايط كنوني كشور با بيان اينكه جهان مجبور به رعايت وضعيت كشور ما نيست، افزود: استفاده از اخبار ديگر كشورها و گزينشي رفتار كردن در قبال اطلاعات منتشر شده در خارج، رفتاري است كه ازسوي رسانه‌هاي ايران نيز انجام مي‌شود آنچنانكه راديو و تلويزيون ما نيز بعضا از خبرهاي خارجي استفاده تبليغاتي مي‌كنند.
او در بيان راهكار پرهيز از سوء برداشت و سوء استفاده از اطلاعات منتشر شده در فضاي سايبر عليه ايران گفت: شايد راه برون رفت از اين مساله اين است كه مسوولان در تمام جناح‌ها و خطوط فكري يكديگر را به حساب بياورند. هرچند اين كار بسيار دشوار مي‌نمايد اما مي‌توانيم به اين باور برسيم كه تمام افراد دنباله‌رو هر سياستي، جزئي از جامعه ما هستند.
اكثر شواهد نشان داده چنانچه فعاليت خبرنگاران خارجي در كشوري محدود و فعاليت خبرنگاران داخلي مشروط شود، آنها براي كسب اطلاعات در مورد آن كشور به استفاده از سايت‌ها، وبلاگ‌ها و مطالب شخصي متمايل مي‌شوند.
*خلاء سياست‌هاي نظارتي مورد نياز
اين استاد دانشگاه در پايان تصريح كرد: به طور كل با سياست‌هاي نظارتي بر اطلاع‌رساني موافقم و در اين راستا بايد كميته يا شوراي اطلاع‌رساني ايجاد شود تا سياست‌هاي لازم در اين حوزه را تدوين كنند اما در حال حاضر نبود چنين ارگاني باعث خلاء سياست‌هاي نظارتي مورد نياز شده است.
اما علي‌اصغر كيا ـ عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي ـ معتقد است يكي از مشكلات انتشار اخبار و اطلاعات در فضاي سايبر اين است كه در سايت‌هاي مختلف با سلايق و خطوط فكري متفاوت، اطلاعات خام و بدون ويرايش منتشر مي‌شود كه موجب برداشت آزاد افراد در داخل و خارج از كشور را فراهم مي‌آورد كه گاهي اين اخبار خام و شايد بدون منبع، مورد سوءاستفاده در ديگر كشورها قرار مي‌گيرد.
وي ادامه داد: بعد از ايجاد دسترسي آزاد شهروندان به اطلاعات از دهه 90 ميلادي بحث سانسور كردن يا انتشار كامل اخبار ايجاد شد اما آنچه مورد تاييد تمام كارشناسان امر قرار داشت انتشار اطلاعات براي رفع نيازهاي افراد جامعه بود.
كيا افزود: براي رفع سوء برداشت از اخبار منتشر شده در فضاي سايبر در داخل كشور، مي‌توان با افزايش سواد رسانه‌يي مردم و بيان حقيقت از زبان مسوولان، امكان گزينش اخبار صحيح از غيرواقع را به آنان داد. به ويژه در شرايط كنوني كشور كه انواع و اقسام اطلاعات از سوي افراد آگاه و ناآگاه منتشر مي‌شود، امكان سوء استفاده بيش از پيش اخبار توسط افراد سودجوي داخلي و خارجي وجود دارد.
برخي تحليلگران بر اين عقيده‌اند كه گزينش اخباري كه به نفع سياست‌هاي يك كشور باشد و انتشار آن براي مخاطبان هيچ منافاتي با روح آزادي اطلاعات ندارد، كيا در اين باره مي‌گويد: البته اين نوع استفاده از رسانه در تمامي كشورها لحاظ مي‌شود؛ آنچنانكه در ايران نيز رسانه‌ها از كشورهاي مختلف اخباري را منتشر مي‌كنند كه با سياست‌هاي كشور ما تناسب دارد؛ تمام كشورها از حجم عظيم اطلاعات شبكه‌هاي اجتماعي كه در بستر اينترنت توليد مي‌شود در راستاي نيات خود بهره مي‌برند.
يكي از بهترين راهكارهاي رفع سوءاستفاده كشورهاي خارجي از اطلاعات كشور ما را كه در فضاي سايبر منتشر مي‌شود و بازتاب آن اخبار از كانال‌هاي خارجي براي مردم در داخل كشور به گفته اساتيد ارتباطات فعال كردن شنوندگان اطلاعات با اخبار دقيق، صحيح و به موقع عنوان و اظهار كرد: در شرايط مختلف نظارت بر جريان اطلاع‌رساني، مي‌تواند يكي از راه‌هاي جلوگيري از انتشار اخبار كذب و خام باشد.
*ايجاد سايت خبري غيررسمي و تحريف خبر
محمدتقي روغني‌ها دراين باره معتقد است كه به دليل امكان سوءاستفاده در رسانه‌هاي بيگانه از اخبار منتشر شده در فضاي مجازي نمي‌توان از رسانه‌هاي داخلي خواست از انتشار اخبار و اطلاع‌رساني پرهيز كنند. اخبار و اطلاعات در فضاي سايبر به سادگي و با سرعت انتشار مي‌يابد، اينكه سايت‌هاي خبري و خبرگزاري‌هاي رسمي در دنياي مجازي خبر رساني نكنند تا مورد سوءاستفاده قرار نگيرد، تصور باطلي است.
اين مدرس ارتباطات همچنين اظهار كرد يكي از روش‌هاي تحريف خبر راه‌اندازي سايت خبري غيررسمي و گذاشتن اخبار مورد نظر در آن است. به اين ترتيب با بيان اين كه اين خبر توسط يكي از سايت‌هاي آن كشور منتشر شده است، از آن در راستاي سياست‌ها و اهداف خود سوء استفاده رسانه‌يي مي‌كنند.
او تاكيد دارد كه در دنياي مجازي و نيز تلويزيون و راديو خودسانسوري براي پرهيز از سوءاستفاده رسانه‌هاي بيگانه و معاند غلط است. مديران رسانه‌ها بايد بدانند انتشار دقيق، صريح و صحيح خبر زمينه رشد رسانه‌هاي داخلي را فراهم آورده و مانع از اطلاع‌رساني دروغ و شايعه‌پراكني است. در اين راستا بايد ابعاد مختلف رويدادها شفاف عنوان شود.
در هر حال خطوط قرمز و مصلحت‌انديشي‌ها در تمام رسانه‌ها وجود دارند بنابراين بايد شرايط مختلف جهاني و كشوري را درك كرد و آنگاه در شرايط خاص به انتشار خبر مبادرت ورزيد. دروازه‌باني خبر و تعريف آن به‌عنوان كسي كه اخبار را گزينش و ويرايش مي‌كند، در اين شرايط معنا پيدا مي‌كند.
*نياز به آگاهي عمومي از قابليت‌هاي دنياي مجازي
در شرايطي كه به جاي فرهنگ‌سازي، ترويج چگونگي استفاده از دنياي مجازي، ناديده گرفته شده نمي‌توان از اطلاعاتي كه توسط افراد مختلف در هر قشري توليد شده و در بستر اينترنت منتشر مي‌شود گله كرد.
حميد ضيايي پرور - كارشناس ارتباطات - معتقد است: آنچه امروز در فضاي سايبر به عنوان اطلاعات منتشر مي‌شود نه يك برنامه‌ريزي و نه يك توطئه و تلاش هماهنگ از سوي عده‌اي بلكه يك روند طبيعي است كه در سال‌هاي گذشته هم انجام مي‌شده است.
وي با بيان اينكه امكان استفاده از فضاي سايبر براي تبادل اطلاعات بين همگان از ويژگي‌هاي فناوري‌هاي نوين است، افزود: براي ساماندهي به اطلاعاتي كه در دنياي مجازي منتشر مي‌شود نياز به فرهنگ سازي به طور جدي احساس مي‌شود، وظيفه‌اي كه برعهده دولت، وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها است اما از اين امر غافل بوده‌اند. در كشور ما هر فن آوري بعد از ورود در ابتدا نفي مي‌شود بعد با بهت ديده مي‌شود در ادامه با مخالفت رو برو مي‌شود. بهره‌مندي از فضاي سايبر نيز با اينگونه برخوردي مواجه شد.
ضيايي پرور با تاكيد بر اينكه فضاي سايبر بازتاب وضعيت اجتماعي است، خاطرنشان كرد: ابراز اطلاعات اجتماعي تا پيش از اين در فضاهاي محدودي مثل يك دانشگاه، موسسه يا سازمان خاصي منتشر مي‌شد اما در چند سال اخير در فضاي نامحدود مجازي گذر از يك محدوده بسته به يك گستره باز نيازمند راهنمايي و آموزش بود كه خلاء آن همچنان احساس مي‌شود. اما نكته‌ي قابل تامل در اين حوزه نحوه آموزش است امر و نهي كردن به طور قطع موجب آگاهي كاربران فضاي سايبر نيست.
وي در بيان دلايل سوءاستفاده رسانه‌هاي بيگانه از اطلاعات مرتبط با ايران موجود در فضاي سايبر گفت: همواره رسانه‌هاي قوي و پرمخاطب از فضاي رسانه‌اي ضعيف سوءاستفاده مي‌كنند. هر چند ما نيز مي‌توانيم از مطالب منتشر شده در سايت‌ها و وبلاگ‌هاي مربوط به ديگر كشورها استفاده و يا حتي سوء استفاده كنيم.
او درك شرايط كنوني جامعه ايران و انعكاس آن در فضاي سايبر را وابسته به عقل جمعي جامعه دانست و اظهار كرد: با فيلتر، محدود و مسدود كردن سايت‌ها و وبلاگ‌ها دردي درمان نمي‌شود. خرد جمعي جامعه بايد آگاه شود و اين مهم با برخوردهاي چكشي محقق نشده و مشكل براي هميشه باقي مي‌ماند. بايد تاكيد كرد اگر روي فرهنگ سازي توليد محتوا كار شده بود، در حال حاضر اين اتفاقات نمي‌افتاد.
در كل به عقيده كارشناسان استفاده از اخبار منتشر شده در بستر اينترنت در تمام بخش‌ها شامل سايت‌هاي خبري، وبلاگ‌هاي شخصي و وب‌سايت‌ها يك امكان عملي است كه نمي‌توان كنترلي برروي آن داشت و همين نبود كنترل در اين شرايط باعث استفاده و سوء استفاده كشورهاي مختلف از اخبار منتشر شده در فضاي سايبر با توجه به سياست‌هاي آنها مي‌شود.
اما كارشناسان مي‌گويند ما بايد براساس يك سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي رسانه‌يي، نحوه اطلاع‌رساني اخبار به مخاطبان را در شكل مناسب به انجام برسانيم. البته شايد نتوان برخي اخبار را بنا به مصالح كشور در لحظه منتشر كرد اما بعد از گذشت زمان لازم، بايد با شناخت ابعاد مختلف و نياز مخاطب عمل كنيم تا افكار عمومي داخل به سمت رسانه‌هاي خارج معطوف نشود؛ مديران رسانه‌يي هم نبايد با پيش‌بيني‌هايي كه مبتني بر واقعيت نيست و ترس از بعد از انتشار خبر به خودسانسوري روي آورند؛ اگر مديران رسانه‌هاي ما در زمينه تهيه و تنظيم خبر آموزش ديده باشند، اين مشكلات كاهش پيدا مي‌كند.
يعني اگر يك سياست‌گذاري رسانه‌يي واحد داشته باشيم كه بر اساس منافع و مصالح ملي باشد در اين صورت مي‌توانيم بسياري از اخبار را كه تاكنون آن طرف آب‌ها اطلاع‌رساني مي‌كردند منتشر كنيم. دهه حاضر به عنوان دهه‌اي نام برده شده كه از مخاطب تعريف جديدي ارائه شده است و طي آن مخاطب در جريان گردش خبر حضور دارد و علاوه بر گيرنده، توليدكننده خبر نيز هست و نوع نگاه سياسي به تمامي اخبار و ممانعت از انتشار آنها مخاطب را منفعل مي‌كند.
تحليلگران دنياي رسانه مي‌گويند بايد قبول كرد نسل تازه‌اي در جامعه وجود دارد و در پي آن نسل تازه‌تري به سرعت در راه است كه نمي‌توان با آنها ديكته‌اي صحبت كرد. شنيدن صحبت‌هاي يكديگر موجب رعايت حقوق هم و احترام متقابل مي‌شود و به اين ترتيب مي‌توان شفاف‌تر و با صداقت بيشتر اطلاع‌رساني كرد.
انتهاي پيام
نظرات